Denken met je lichaam

Frank Hoes ging eerder in Audit Magazine in op socratische gespreksvaardigheden en de toegevoegde waarde om meer tot de kern van een vraagstuk door te dringen. Er werd een appel gedaan op het ontwikkelen van je ‘geestelijke lenigheid’ als internal auditor. In aanvulling hierop pleiten wij voor het inzetten op de wijsheid van je lichaam.

In haar boek The extended mind: the power of thinking outside the brain houdt Annie Murphy Paul een warm pleidooi voor het gebruiken van een andere vorm van intelligentie dan we gewend zijn. Zij noemt dit mooi ‘denken met ons lichaam’. Vanuit de wetenschap is er steeds meer aandacht voor een lichaams- en ervaringsgerichte manier waarop je problemen, vraagstukken en complexe situaties zou kunnen benaderen. Het denken met ons lichaam kan volgens Annie Murphy Paul weer onderverdeeld worden in:

• denken met sensaties;
• denken met beweging;
• denken met gebaren.

Ahum… de wijsheid van je lichaam?!

Het begrip lichaamswijsheid is gebaseerd op het uitgangspunt dat je lichaam laat weten wat bij jou of bij een bepaalde situatie past, wat goed (voor je) is en wat niet. Net zoals we met onze zintuigen informatie oppikken uit de wereld om ons heen, hebben we in ons lichaam ook allerlei sensoren die onze hersenen continu voeden met data van binnenuit. Deze sensaties worden gegenereerd op plekken in je hele lichaam: je interne organen, je spieren en zelfs in je botten.

Vervolgens vinden deze sensaties hun weg naar een plek in je hersenen genaamd de insula. Daar worden ze gecombineerd met andere stromen informatie, zoals bijvoorbeeld onze actieve gedachten en herinneringen. Vervolgens worden ze geïntegreerd tot een beeld van de huidige situatie, tot een ervaring van ‘hoe ik me voel’ op een bepaald moment, maar ook tot een gevoel welke actie gewenst is in een bepaalde situatie. Ieder van ons kan deze lichaamssensaties ervaren, maar sommigen zijn zich hier meer bewust van dan anderen. Dit wordt ook wel interoceptief bewustzijn genoemd: het vermogen om toegang te krijgen tot sensorische informatie van binnenuit het eigen lichaam en het vermogen deze te verwerken.

Een voorbeeld uit de praktijk­

Een tijd geleden had ik een intakegesprek met een potentiële opdrachtgever. Deze hr-directeur vertelde breeduit over de ambities die de organisatie had om het thema sociale veiligheid steviger op de agenda te zetten. Het was voor mij een verlangen dat ik herkende en dat ook bij veel andere klanten leeft. De vraag was helder en ik was ervan overtuigd dat ik met mijn expertise en ervaring deze organisatie uitstekend kon helpen. Ook vanuit commercieel oogpunt stonden alle seinen op groen. Daarna gebeurde iets bijzonders. Al pratend over het uitbrengen van een voorstel, voelde ik ineens een enorm ongemakkelijk, zenuwachtig gevoel opkomen in mijn buik. Ik ervaarde ook een bepaalde onrust in verschillende delen van mijn lichaam (vooral mijn benen) en het leek alsof mijn hartslag omhoogging. Op dat moment negeerde ik deze signalen. Ik vertelde de hr-directeur dat ik enthousiast was om samen te werken en een voorstel uit te brengen.

Eenmaal in de auto naar huis voelde ik me totaal niet lekker. Dit gevoel bleef tot ik mezelf de vraag stelde: wat willen deze signalen mij vertellen? Wat zegt mijn lichaam over deze organisatie en hun vraag? Mijn voorlopige conclusie was: er klopt iets (nog) niet. Alleen al deze erkenning bracht rust terug in mijn lijf. Ik heb vervolgens besloten om dit gevoel uit te spreken naar mijn gesprekspartner, samen met enkele aanvullende vragen die ik had geformuleerd. Hierdoor kwam ik erachter dat bepaalde zaken in het initiële gesprek onvoldoende aan bod waren gekomen om écht goed te kunnen bepalen wat de klant nodig had. Ik wist namelijk alleen wat de klant dacht nodig te hebben. Mijn lichaam kwam letterlijk in verzet tegen wat mijn hoofd van plan was te doen.
Hakan Honders

Kritisch tegen het licht houden

Bewustwording van je interoceptieve signalen kan je helpen om betere beslissingen te nemen of genomen beslissingen nog eens kritisch tegen het licht te houden. Als internal auditor kun je hier je voordeel mee doen door in gesprekken met auditees op basis van je lichaamssignalen door te vragen op bepaalde thema’s. Of door een keer net wat andersoortige vragen te stellen dan normaal. Binnen je auditteam kan het interessant zijn om bij je collega’s je gevoel te toetsen en te kijken welke aanvullende informatie nodig is om een collectief opgemerkt gevoel van onbehagen, twijfel of zorg weg te nemen.

Interessant is dat in het geval van lastige situaties die stress opleveren zich verschillende lichamelijke reacties kunnen voordoen. In haar boek Stevig staan in intense situaties van Paula Kolthoff, noemt zij er vier:

• je spierspanning neemt toe;
• je adem gaat omhoog en wordt oppervlakkiger;
• je zintuiglijke ervaring wordt smaller;
• je ervaring van ruimte vernauwt.

Deze stressreacties bieden tegelijkertijd aanknopingspunten om je eigen lichaamswijsheid en interoceptief bewustzijn te vergroten. Paula Kolthoff onderscheidt hierbij vier zogenaamde poorten naar balans. Dit zijn:

• ontspannen lichaamshouding;
• rustige adem;
• open zintuigen;
• bewustzijn van ruimte.

Open zintuigen

Van de vier hiervoor genoemde poorten naar balans lichten we er graag een uit: die van ‘open zintuigen’. Zintuigen zijn de antennes waarmee je signalen en informatie in gesprekken als internal auditor oppikt en verwerkt. Dat doe je door te horen en te zien, maar ook door te voelen, te proeven en zelfs te ruiken. Het is niet voor niets dat onze taal vol zit met verwijzingen naar de rol van onze zintuigen om te bepalen of iets in de haak is of niet: ‘dat zit me niet lekker’, ‘daar zit een luchtje aan’, ‘dat klinkt niet best’, ‘ik heb daar een nare smaak aan over gehouden’. Tijdens lastige gesprekken verandert je zintuiglijke waarneming, omdat deze gericht is op overleven. Sommige zintuigen staan op scherp en andere vernauwen. Het risico hiervan is dat je bepaalde informatie niet goed (genoeg) oppikt en verwerkt. En deze informatie dus ook niet goed meeneemt in je analyse van de situatie.

“Als alles is gezegd, moet de ware betekenis nog arriveren” – Milan Kundera

Je kunt jezelf trainen om ontspannen en open te blijven door al je zintuigen bewust te betrekken bij je waarneming. Volgens Kolthof ontdek je dan dat er meer valt waar te nemen dan je voor mogelijk hield. Hoe meer informatie je toelaat, hoe preciezer het kompas waarop je vaart en het oordeel wat je als internal auditor velt.

Samenvattend: er zijn op elk moment van de dag twee parallelle processen gaande in jou als internal auditor. Een extern/intern proces waarbij je via je zintuigen signalen van buiten oppikt, die hun weg vinden via interoceptie naar je bewustzijn. En een intern proces dat betrekking heeft op bewustwording van je interoceptieve signalen in je lijf. Het interessante is dat beide processen baat hebben bij iets dat tegelijkertijd simpel is als ook complex, namelijk: stilte.

Het oorverdovende geluid van stilte

Stilte gaat veel verder dan de afwezigheid van taal. Doordat er even geen gesprek plaatsvindt, komt de focus te liggen op de zintuiglijke en non-verbale waarneming. De stilte kan dan als een soort extra laag aanwezig zijn in het ‘gesprek’. De zintuiglijke bronnen die je dan aanboort, bieden bij uitstek toegang tot dat wat zich op een ander en vaak onzichtbaar niveau afspeelt. Stel je een ijsberg voor waarvan een groot deel onder water ligt. Je zintuigen en lichamelijke ervaringen zijn hierin de toegangspoort en komen uit bij andere inzichten, oplossingen en verklaringen.

Een voorbeeld uit de praktijk

In het verleden was ik als auditee betrokken bij een audit in een verpleeghuis. Ik werkte als kunstenaar in de zorg met mensen met diepe dementie in het laatste deel van hun leven. Het team waarvan ik deel uitmaakte was zenuwachtig en tegelijkertijd goed voorbereid op de audit die komen ging. We hadden de zaken meerdere keren doorgesproken. Toch verliep het gesprek enigszins kunstmatig en stroef. Waar kwam dat door? De vragen waren helder en de antwoorden geoefend.

Er ontstond helaas nooit een echt gesprek, omdat iedereen het zorgvuldig wilde doen en vasthield aan de vooraf gekregen rol. Het luisteren gebeurde op het niveau van downloaden en er werd snel en veel doorgevraagd. Als gevolg daarvan werden mijn collega’s nog zenuwachtiger en vertelden ze vooral wat we hadden voorbereid. Ze namen geen denkpauzes en de internal auditor liet helaas ook geen stilte vallen, waardoor we met zijn allen in de doordenderende trein van vraag en antwoord bleven zitten. Hierdoor deden we ons werk en hoe we hier tegenaan keken te kort. En kwamen we samen ook niet op de verdiepende laag die wenselijk was geweest.

Door de snelheid en het volpraten gaat er ook makkelijk aanvullende non-verbale informatie verloren of raakt een andere gesprekslijn uit het zicht. Dit was een van de situaties waarin ik – achteraf – leerde hoe belangrijk het gebruik van stilte in gesprekken kan zijn.
Sandra Schouten

Ongemak

Stilte veroorzaakt, zeker als je het niet gewend bent, regelmatig ongemak. Doordat het stil is kun je beter in je lichaam voelen hoe je erbij zit en wat er met je gebeurt. Dat kan confronterend zijn. De signalen die je dan kunt waarnemen zijn een bron van informatie over wat er speelt in het gesprek: bij jouzelf en mogelijk ook bij de ander. Natuurlijk is het belangrijk om naderhand wel te checken of het klopt wat je denkt opgepikt te hebben.

Wij zijn van mening dat je als internal auditor beter in je vak kunt zijn door een sensitievere gesprekspartner te worden in lastige of uitdagende gesprekken. Door meer inzicht te krijgen in je communicatievaardigheden en denkpatronen. Dat vraagt onder meer dat je de stilte écht opzoekt, ervaart én leert verduren. Daar hoef je echt geen klooster voor op te zoeken; je kunt dit heel praktisch integreren in je audits.

Een voorbeeld uit de praktijk

Ik heb ooit deelgenomen aan een ‘gesprek zonder woorden’; een concept van het platform voor dialoog Building Conversation. Het was een drie uur (!) durend gesprek, waarbij dus geen woorden vielen. Wat maakten ik en mijn gesprekspartners veel mee: ik leerde hen en ook mijzelf op een heel andere manier kennen. En bij het nagesprek konden we meteen de diepte in. Hoewel drie uur behoorlijk lang is, kan – naar onze ervaring – eenzelfde soort resultaat ook bereikt worden door 45 minuten in stilte met elkaar door te brengen. Voorwaarde is wel dat iemand dit goed begeleidt, de begeleider de juiste voorwaarden schept om een veilige setting te creëren en het ‘gesprek’ met de groep nabespreekt.
Sandra Schouten

Een wereld aan stiltes

Ben jij ook nieuwsgierig naar wat stilte je kan brengen als auditor? Er is een wereld aan verschillende stiltes te ontdekken: knagende stilte, weldadige stilte, angstige stilte, veelbelovende stilte, veelzeggende stilte, reflectieve stilte, absorberende stilte, rustige stilte, pijnlijke stilte, heimelijke stilte, onheilspellende stilte, onopgemerkte stilte, onwetende stilte, stokkende stilte, besluiteloze stilte, leerzame stilte, tobberige stilte, gestolde stilte, zware stilte, zachte stilte, koppige stilte, eenzame stilte, onhoorbare stilte, vertrouwde stilte, verwonderende stilte. Oefen ermee en je zult de taal van de stilte leren spreken. En hierdoor ruimte creëren om de wijsheid van je lichaam nog beter in te zetten in je werk als internal auditor.

Oefeningen

Tot slot in deze bijdrage twee oefeningen uit het boek van Paula Kolthof, waarmee je als auditor vandaag al aan de slag kunt. We wensen je (lichaam) veel wijsheid!

Oefening 1
Let de komende week als je naar iemand aan het luisteren bent op de sensaties in je lichaam. Wat gebeurt er in je hoofd, je hart, je buik? Merk op wat je waarneemt en beschrijf dat in kernwoorden. Welke informatie zit er in die waarnemingen? Durf je ze te benoemen tijdens je gesprek?

Oefening 2
Oefen om stiltes in gesprekken te ervaren zonder er ongemakkelijk van te worden. Zet daarbij je lichaamsbewustzijn in: ontspan je gezicht, ontspan delen van je lichaam die geneigd zijn aan te spannen, voel je adembeweging.