Van boerenerf naar bestuurskamer

Richard van Hienen, sinds april 2024 algemeen directeur van de Auditdienst Rijk, begon zijn loopbaan op de boerderij van zijn ouders. Een terugblik op zijn carrièreswitch en de lessen die hij vanuit de agrarische sector meeneemt naar het auditvak.

 Hoe kijk je terug op de tijd op de boerderij van je ouders?

“Ik ben opgegroeid op een melkveehouderij bij Weesp, met zeventig koeien en 45 hectare grond. Het was een echt familiebedrijf waar ik, na mijn studie aan de Agrarische Hogeschool in Dronten, in maatschap met mijn ouders ging werken. Die tijd heeft me veel geleerd over verantwoordelijkheid, discipline en het omgaan met natuurlijke processen. In 1996 besloten we het bedrijf te verkopen. Dat was geen makkelijke keuze, maar het bood mijn ouders de mogelijkheid met pensioen te gaan en gaf mij de ruimte om een nieuw pad te verkennen. Terugkijkend zie ik het als een vormende periode waarin ik veel waardevolle ervaringen opdeed die ik nog dagelijks toepas.”

Wat motiveerde je om de overstap naar de accountancy en uiteindelijk de Rijksoverheid te maken?

“Na de verkoop van het bedrijf moest ik op zoek naar een baan. Ik kwam terecht bij het Landbouw Economisch Instituut, waar ik me bezighield met landbouwkundig onderzoek en bedrijfseconomische boekhoudingen. Dat betekende dat ik moest leren boekhouden – iets wat ik toen nog helemaal niet kende. Ik volgde SPD- en MBA-opleidingen en kwam vervolgens terecht bij de accountantsdienst van het ministerie van Landbouw. Daar werd me al snel duidelijk gemaakt dat ik de RA-titel moest halen als ik verder wilde groeien. Dat heb ik gedaan, wat veel doorzettingsvermogen vereiste. Die keuze voor accountancy bleek een gouden greep. Het bood me inzicht in organisaties, processen en het belang van kwaliteit en controle.”

Wat neem je uit je agrarische verleden mee in je huidige werk?

“Boeren betekent 24/7 verantwoordelijkheid dragen. Je moet er zijn als het nodig is: oogsten als het droog is, mesten als het regent en zeven dagen in de week de koeien melken. Die continue alertheid en het gevoel voor timing zijn cruciaal – en die lessen pas ik nu nog steeds toe. In de auditpraktijk is timing alles: een rapport moet klaar zijn op het moment dat het bestuur het nodig heeft voor besluitvorming. Soms is een zeven op tijd beter dan een tien te laat. En verder vraagt de zorg voor dieren om toewijding, aandacht en een scherp oog voor welzijn. Als directeur moet ik er ook voor zorgen dat mijn medewerkers in optimale omstandigheden kunnen functioneren. Goed leiderschap betekent dat je de voorwaarden creëert waarin anderen kunnen excelleren.”

“Kijk naar boeren: die organiseren studieclubjes, gaan op bedrijfsbezoek bij elkaar, delen dilemma’s. In onze sector kunnen we daar echt een voorbeeld aan nemen”

Zie jij de agrarische sector als traditioneel?

“Dat beeld klopt allang niet meer. 35 jaar geleden ging mijn afstudeerproject al over melkrobots. Nu zijn robots gemeengoed in de sector. De agrarische sector innoveert juist enorm. Noodgedwongen, door regelgeving en marktdruk, maar ook door ambitie. De meeste boerenbedrijven zijn te klein om zelfstandig grootschalige innovaties door te voeren, maar ze werken slim samen met universiteiten zoals Wageningen, en met toeleveranciers. In de auditwereld zijn we daar nog te voorzichtig in. We denken vaak dat we alles zelf moeten uitvinden, terwijl samenwerking en kennisdeling juist enorm zouden helpen. Kijk naar boeren: die organiseren studieclubjes, gaan op bedrijfsbezoek bij elkaar, delen dilemma’s. In onze sector kunnen we daar echt een voorbeeld aan nemen.”

Wat kunnen auditors leren van hoe boeren met onzekerheid omgaan?

“Boeren zijn dagelijks bezig met onzekerheden: weersomstandigheden, prijzen, beleid. Ze hebben geleerd om flexibel te zijn, snel te schakelen en risico’s te spreiden. In de auditpraktijk zijn we soms geneigd om lang te analyseren en alles zeker te willen weten. Maar soms moet je durven handelen met 80% zekerheid, omdat timing belangrijker is dan perfectie. Vanuit de landbouw heb ik ook geleerd dat niet alles in regels te vatten is. Soms werkt het beter om te vertrouwen op gezond boerenverstand en eigen ervaring. Je kunt nog zoveel draaiboeken en controles hebben, uiteindelijk moet je aanvoelen waar de echte risico’s zitten. Diezelfde aandacht die je op het erf hebt voor een koe die iets mankeert, moet je als auditor hebben voor signalen in een organisatie. Waar gaat het wringen? Waar verdient iets extra zorg of aandacht? Het gaat erom dat je niet alleen afvinkt, maar echt begrijpt wat er speelt.”

En als het gaat om de lange termijn?

“Een boer is naast de kortetermijnplanning juist ook bezig met de lange termijn. Hoe ziet zijn bedrijf er over tien, twintig jaar uit? Hoe dient het zich te ontwikkelen zodat ook de kinderen ermee verder kunnen? Wij kunnen daarvan leren door zelf ook meer met de langetermijnvisie bezig te zijn. Zowel voor onze eigen auditafdeling als voor de organisatie waarvoor we werken.”

Hoe kijk je aan tegen de toename van regelgeving in beide sectoren?

“In de agrarische sector zie je een overvloed aan regels – soms tot in het absurde. Dat roept weerstand op. In de auditsector hebben we ook te maken met steeds meer eisen, vanuit wetgeving, toezicht en beroepsstandaarden. Ik zie die regels vooral als hulpmiddelen. Ze zijn er niet om ons werk moeilijker te maken, maar om het te verbeteren. Ze zorgen ervoor dat onze rapporten betrouwbaar zijn, dat er geen discussie gevoerd hoeft te worden over de methode. Natuurlijk, soms zijn regels achterhaald en moeten ze worden herzien. In de kern zijn ze bedoeld om ons te helpen kwaliteit te leveren. We moeten ook eerlijk durven zijn over regels die niet meer werken, of zelfs contraproductief zijn.”

Wat kunnen we qua efficiëntie leren van de agrarische sector?

“Boeren weten precies wat ze wel en niet kunnen. Ze besteden werk uit aan loonbedrijven of adviseurs als dat efficiënter is. Ze zijn constant bezig met het optimaliseren van hun tijd en middelen. Die manier van pragmatisch risicomanagement kunnen wij ook toepassen. In audits denken we niet alleen dat we alles zelf moeten uitvinden, maar ook dat we alles zelf moeten doen. Maar soms is het beter om externe expertise in te schakelen, bijvoorbeeld voor IT-audits of specialistisch onderzoek. Dat betekent niet dat je zelf niets meer doet, maar dat je je focust op wat je écht toevoegt. Net als boeren moeten we beter prioriteren: wat levert impact op, en wat niet? Zeker nu onze capaciteit beperkt is, moeten we keuzen durven maken.”

En als het gaat om samenwerking?

“Ook op het gebied van samenwerking kunnen we leren van de agrarische sector. Boeren opereren vaak zelfstandig, maar beseffen goed dat ze samen verder komen. Ze organiseren studieclubjes, doen bedrijfsbezoeken, en delen dilemma’s met elkaar – ook al zijn ze in theorie concurrenten. Die cultuur van open kennisdeling zou de auditsector ook enorm kunnen versterken. Ik zeg altijd: een middagje bij een collega op bezoek leert je vaak meer dan een week theorieles. Door letterlijk bij elkaar in de keuken te kijken, kunnen we als auditors veel sneller leren en verbeteren.”

“In audits denken we dat we alles zelf moeten uitvinden en doen. Maar soms is het beter om externe expertise in te schakelen”

Welke rol speelt technologie in jouw visie op internal audit?

“Een grote rol. AI en data-analyse kunnen ons enorm helpen om patronen te herkennen, risico’s te detecteren en sneller tot de kern te komen. Ook kan het ons helpen bevindingen begrijpelijker op te schrijven voor de gebruiker. Jongere collega’s zijn daar vaak al veel vaardiger in, dus we moeten hun kennis benutten en niet bang zijn voor nieuwe tools. In de agrarische sector zie je dat technologie steeds vanzelfsprekender wordt ingezet, van gps op trekkers tot sensoren in stallen. Die houding – omarmen wat werkt – zouden we ook in de auditpraktijk meer moeten hebben. En we moeten leren van elkaar. Jongeren gebruiken ChatGPT thuis allang. Het is zonde als we die innovatiekracht niet benutten, omdat we denken dat we alles eerst zelf moeten uitvinden.”

Wat hoop je dat organisaties halen uit een audit?

“Een goede audit helpt een organisatie verder. Het moet geen moetje zijn of een verplicht vinkje, maar een waardevol instrument voor verbetering. Dat vraagt van ons dat we onderzoeken doen die ertoe doen, die aansluiten bij de strategie en de dilemma’s van het bestuur. Maar het vraagt ook van het bestuur dat ze openstaan voor reflectie. In het ideale geval is een audit een soort veiligheidsgordel: het geeft zekerheid dat je op de goede weg bent. Niet als belemmering, maar als bescherming. Je moet als auditor laten zien dat je meerwaarde biedt, niet alleen controleert. Dat vertrouwen moet je verdienen door je werk goed, tijdig en met inzicht in de context te doen. Het is dus een wisselwerking: audit moet zichtbaar waarde toevoegen, en het bestuur moet bereid zijn die waarde te omarmen.”

Hoe verklaar je het negatieve imago van de agrarische sector?

“Ik vind dat boeren vaak onterecht worden weggezet als vervuilers of achterblijvers. Terwijl ze enorm geïnnoveerd hebben en veel milieuvriendelijker werken dan dertig jaar geleden. Tegelijkertijd zijn het vaak individuele ondernemers zonder gezamenlijke lobby of communicatiekracht. Dat maakt ze kwetsbaar voor negatieve framing. Er wordt óver hen gesproken, maar zelden mét hen. In media en politiek is het soms te makkelijk om één sector als schuldige aan te wijzen zonder naar het grotere geheel te kijken. We moeten ons ook realiseren dat veel maatschappelijke problemen complex zijn en meerdere oorzaken hebben. In andere sectoren, zoals ook de auditwereld, moeten we alert blijven op beeldvorming en actief communiceren over onze bijdrage aan verbetering. We mogen trots zijn op de rol die onze beroepsorganisaties hierin pakken.”