Reservisten zijn geen hobbysoldaten maar cruciale schakels

In 2022 interviewde Audit Magazine Jaap Kleijwegt, reservist bij defensie. We spreken Jaap opnieuw, nu samen met zijn collega Jaap-Jan Daverschot. Beiden zijn actief als officier binnen het Platform Defensie Bedrijfsleven. Wat betekenen de actuele geopolitieke ontwikkelingen en dreigingen voor hun rol als reservist?

Hoe beschouwen jullie de huidige geopolitieke dreigingen voor Nederland en Europa?

Jaap-Jan Daverschot: “Als je het nieuws volgt, is het heel duidelijk dat het dreigingsbeeld veranderd is en dat daar ook politieke consequenties aan verbonden zijn. Er wordt veel meer geïnvesteerd in Defensie. Daardoor groeit Defensie.”

Jaap Kleijwegt: “Het huidige dreigingsbeeld is heel hybride. Het zit in cyberdreiging, of bijvoorbeeld in boten die in de Noordzee over en langs voor Nederland vitale data- en energie-infrastructuur varen. Het is niet zo dat Nederland nu zelf aan de rand van een oorlog staat. Het zit in geopolitieke ondermijning. De samenleving ontwrichten is het doel.”

Jaap-Jan: “In de periode dat ik beroepsmilitair was, werd er keihard met de kaasschaaf bezuinigd. Het is lastig te zeggen of we nu als maatschappij voldoende beseffen wat de noodzaak van Defensie is. Dat er een ommezwaai is geweest in het besef dat we niet meer in de setting van begin deze eeuw zitten, is wel duidelijk. Door de dreiging richting Oekraïne, Polen en de Baltische staten realiseren mensen zich dat veel meer. Of die ommezwaai voldoende is, blijkt pas als we over tien á twintig jaar terugkijken.”

Op welke manier zet Defensie op dit moment reservisten in?

Jaap: “Specifieke deskundigheid van reservisten wordt door Defensie ingezet op expliciete thema’s. Dat heeft in ons geval vanuit onze achtergrond als auditor met organisatiebeheersing te maken. Daarmee heeft Defensie deskundigen in huis die kennis van buiten meenemen. Op het gebied van volwassenheid zijn we de afgelopen jaren enorm gegroeid in het inzetten van reservisten. Defensie is een sterk groeiende organisatie en als gevolg daarvan is er ook steeds meer vraag naar reservisten. Het gaat hierbij naast de specifieke deskundige reservisten vooral om mensen die binnen de brede krijgsmacht de operationele eenheden van de landmacht, luchtmacht, marine en marechaussee ondersteunen.”

Jaap-Jan: “Samen dingen doen en doelen bereiken is zo gaaf. Dat heb je ook als reservist. Het is niet je baan, maar je plukt er wel de vruchten van”

Wat is het verschil tussen een reservist en een militair in loondienst?

Jaap-Jan: “Dat is in de basis heel simpel. Een militair in loondienst heeft een voltijd dienstverband en komt iedere dag naar de kazerne. Een reservist heeft een dienstverband bij een andere werkgever, maar zet zich daarnaast in voor Defensie. Dat varieert enorm. Er zijn collega’s die er een of twee uur per week aan besteden. Jaap en ik steken er meer uren in: tussen de vijftig en zeventig uur per maand.”

Jaap: “Je hebt als reservist wel een aanstelling, maar op basis van een nulurencontract. Sommige reservisten zijn bijna fulltime aan de slag en bezetten een formatieplaats die anders door een beroepsmilitair zou worden ingevuld. Je hebt ook reservisten die kortere opdrachten doen.”

Jaap-Jan: “En de rang waarin je wordt aangesteld is een-op-een hetzelfde als bij een beroepsmilitair. Je krijgt ook naar rato betaald als een beroepsmilitair voor de tijd die je werkt.”

Welke rol spelen reservisten bij het oplossen van personeelstekorten binnen Defensie?

Jaap-Jan: “Defensie heeft zeker tekorten. Er is de afgelopen dertig jaar fors bezuinigd, dat krik je niet even in twee á drie jaar op. Reservisten spelen hierbij een belangrijke rol. Alle zeilen worden bijgezet om de organisatie te laten groeien. Een deel van de oplossing is reservisten. Als je slagkracht snel moet vergroten, is een flexibele schil logisch. Als we als reservist nodig zijn, dan zijn we beschikbaar. Als het even niet hoeft, is dat ook prima en gaan we civiel verder.”

Jaap: “We zitten met z’n allen in een krappe arbeidsmarkt. De reservist past daar heel goed in. Je hebt er wel nog een baan naast, en dat is ook het spannende. Defensie moet de vaste kern vergroten in een concurrerende arbeidsmarkt. Dat gaat momenteel best goed, maar we moeten niet euforisch worden. Aan die mensen wordt ook weer getrokken. We moeten slim gebruikmaken van capaciteiten. Een weerbaardere maatschappij met een hogere participatie en productiviteit, anders gaan we het niet redden. Dat is schaarstemanagement.”

Hoe ver is Defensie met het reservistenbeleid?

Jaap: “Aan de beleidskant zijn we behoorlijk bij. We zien goede dingen als het dienjaar en Defensity College, maar in de volle breedte kraakt en piept het om mensen snel door de koker van werving, opleiding en inzetbaarheid te krijgen.”

Jaap-Jan: “Soms zitten mensen twee jaar in de pijplijn als reservist, van aanmelding tot aansluiting bij de groep. Dat moet sneller. Wat je wel ziet, is dat reservisten de afgelopen tien tot vijftien jaar vanuit eigen initiatief – via de website en onderlinge werving – naar voren komen.”

Jaap: “We moeten mensen sneller opleiden, breder kijken, intensiveren en samenwerken met de onderwijswereld en het bedrijfsleven. Defensie werkt hard aan de modernisering van zijn organisatie, en we willen helpen met deze veranderingen. Defensie heeft dertig jaar bezuinigd en zal vanuit een aanbestedende en procedurele rol in de markt steeds meer een partner zijn. Daarbij horen andere spelregels en een andere samenwerkingscultuur. Van achteraf als opdrachtgever te laat betalen naar vooraf mee-investeren en financieren van innovatie, productie en opleidingen. Je moet het bedrijfsleven niet voor het hoofd stoten.”

Welke rol speelt het Platform Defensie Bedrijfsleven hierin?

Jaap-Jan: “Het bedrijfsleven zoekt net als Defensie veel nieuwe mensen. Je kunt dan in dezelfde vijver vissen – maar wij zoeken met het platform nadrukkelijk de samenwerking op. Het voordeel van reservist zijn is dat je in het bedrijfsleven of de publieke sector kunt werken, maar tegelijk ook als reservist je vaktechnische kennis kunt inzetten bij Defensie. Het platform is druk bezig om het mes aan twee kanten te laten snijden. Dat is ook voor de mensen leuk: je zit in twee werelden die echt interessant zijn.”

Jaap Kleijwegt: “Je moet wel een bepaalde weerbaarheid bezitten. Er moet een gezonde en stabiele kop op zitten”

Jaap: “Met het platform proberen we samen met de Afdeling Reservist en Samenleving (AReS) een verbindende functie te zijn tussen Defensie en het bedrijfsleven. Zo gaan we geregeld in uniform bij bedrijven op de koffie om de dialoog aan te gaan. Het gaat om het bouwen van relaties. Ook faciliteren we convenanten die met organisaties worden afgesloten over een reservistenbeleid. Die organisaties vinden het maatschappelijk belangrijk. Ze geven reservisten bijvoorbeeld de ruimte om alle opleidingstijd in de tijd van de werkgever te doen. Daarnaast hebben de organisaties kennis van bepaalde kritische processen die ze bereid zijn uit te wisselen met Defensie. Dat is kennis die Defensie hard nodig heeft om Nederland veilig te houden.”

Heeft het bedrijf er ook iets aan?

Jaap-Jan: “Dat zit voornamelijk in de ontwikkeling van het personeel. Los van inhoudelijke kennis gaat het ook om competenties. Het zijn hele basale dingen, zoals echt leren doorzetten en samenwerken. Zo krijgen reservisten trainingen over hoe je een opdracht duidelijk meegeeft. Want hoe zorg je er in een ingewikkelde situatie voor dat je als leidinggevende duidelijk maakt wat de bedoeling is? Dat lijkt allemaal heel makkelijk. Maar kijk maar eens rond in een grote organisatie hoe moeilijk leidinggeven wel niet is. Ook het delen van kennis vanuit Defensie met het bedrijfsleven gebeurt kleinschalig, bijvoorbeeld in de logistiek. Een aantal civiele chauffeurs draaide mee met een defensieoefening, en een aantal defensiechauffeurs draaide mee met een civiel bedrijf tijdens drukte rond de kerst.”

Jaap: “Het is ook niet per se zo dat alle reservisten op hun eigen specialisme worden ingezet. Sommige reservisten kiezen er juist voor om voor de afwisseling iets heel anders te doen naast hun civiele functie.”

Waar moet je aan voldoen als reservist?

Jaap-Jan: “Ten eerste moet je fysiek in orde zijn. Iedereen krijgt een militaire basistraining – zeker niet de beroepsvariant. Je moet wel snappen wat het is, maar het is geen wekenlange Kamp van Koningsbrugge. Dat hoeft ook helemaal niet. De taken van een reservist en specifieke deskundigheid zijn anders dan die van collega’s van de infanterie. Maar als je dat wilt, kun je als reservist wel voor meer fysieke en intensieve uitdaging gaan. Je kunt veel keuzen maken in wat je doet en hoeveel tijd je eraan besteedt. Een reservist hoeft ook niet op uitzending, maar het kan wel.”

Jaap: “Naar de noodzaak van het fysieke aspect wordt wel kritisch gekeken. Defensie snapt dat niet iedereen door dezelfde hoepel hoeft te springen. Bij bijvoorbeeld cyberspecialisten of auditors is het fysieke aspect minder belangrijk. Fysiek is misschien ook niet eens het belangrijkste. Je moet wel een bepaalde weerbaarheid bezitten. Er moet een gezonde en stabiele kop op zitten.”

Jaap-Jan: “Het zou mooi zijn als nog meer mensen met gezond verstand en analytische vaardigheden ons als reservist met hun specifieke deskundigheid komen versterken.”

Hoe kunnen internal auditors bijdragen als reservist?

Jaap-Jan: “Als je kijkt binnen ons netwerk van reservisten is er veel behoefte aan slimme mensen die bedrijfskundig en economisch kunnen denken. We voeren veel analytische opdrachten uit. Dat kunnen analyses van de bedrijfsvoering en interne beheersing zijn. Auditors kunnen op allerlei manieren bijdragen leveren.”

Jaap: “Zelf heb ik kennis van de vastgoedsector. Dat komt bijvoorbeeld van pas bij het helpen meedenken over de wederopbouw van een land na een oorlog. Een andere interessante ontwikkeling is dat we vanuit Defensie snel moeten opschalen en het budget het komende decennium oploopt naar 40 miljard euro per jaar. Dat brengt risico’s met zich mee. Je merkt het ook in de cultuur: eerst kon niets en nu kan veel. Dat is op zichzelf al een risico en vraagt ook om procesbeheersing. Ik zie wel behoefte aan extra kennis over audit en risk bij Defensie.”

Jaap-Jan Daverschot: “Je wordt gemixt. Als je op oefening bent, staat de generaal onder dezelfde douche als de soldaat. En als het tegenzit eet je uit hetzelfde blik”

Jaap-Jan: “De interne auditafdeling van Defensie is mogelijk nog gericht op de begroting van 7 miljard euro. Die afdeling groeit niet zo snel mee als misschien nodig is. Met de beschikbare groep aan auditors in Nederland is dat lastig bij te benen.”

Hoe ervaren jullie als voormalig dienstplichtigen het werk als reservist?

Jaap-Jan: “Als mijn dienstplicht heel beroerd was geweest, was ik nooit beroepsmilitair geworden. En daarna waarschijnlijk ook geen reservist. Voor mij zijn kameraadschap en de cultuur van iets samendoen heel belangrijk. Samen dingen doen en doelen bereiken is iets wat zo gaaf is, dat ik die kick terug wilde halen. Dat gold in die dienstplichttijd, en hetzelfde heb je ook als reservist. Het is niet je baan, maar je plukt er wel de vruchten van.”

Jaap: “Vroeger had je kerken en de dienstplicht. Daar kwam je in aanraking met mensen die anders waren – heel divers, uit alle lagen van de samenleving. Dat heb je nu niet snel meer. Je ziet nu generaties opgroeien in hun eigen bubbel. Mensen hebben een mening over andere groepen zonder ze echt gezien te hebben.”

Jaap-Jan: “Het is inderdaad echt verrijkend: je wordt gemixt met mensen die je anders nooit was tegengekomen. Je moet samen een oefening doen en een training uitvoeren. In het bedrijfsleven zit je – ondanks diversiteitsbeleid – alsnog vaak met dezelfde mensen, bijvoorbeeld door opleidingsvereisten. Als je op oefening bent, staat de generaal onder dezelfde douche als de soldaat. En als het tegenzit eet je uit hetzelfde blik.”

Jaap: “Wat ik ook zie is dat mensen tegenwoordig heel individualistisch zijn, ze zijn bezig met hun eigen carrière. Bij Defensie leer je samenwerken en omgaan met moeilijke omstandigheden. In dat opzicht word je er een beter of rijker mens van. Niet alleen omdat je veel leert, maar ook omdat je weerbaarder wordt en veel kameraadschap opdoet. Dat kost vrije tijd, maar dan sta je maar eens een weekend niet op de golfbaan.”