Gezond, gezonder, gelogen?

Als iets te mooi lijkt om waar te zijn: dubbelcheck het dan. Aldus Nicole van Gemert, directeur van Foodwatch. In dit interview vertelt zij ons de noodzaak om kritisch te zijn en te blijven op de voedselindustrie en de impact die Foodwatch maakt.

Wat doet Foodwatch?

“Dat vind ik iedere keer weer een moeilijke vraag om te beantwoorden. Ik zeg altijd: ‘Wij zijn net als Greenpeace, maar dan voor voedsel.’ Foodwatch is een organisatie die campagnes voert die misstanden in de voedselindustrie aan de kaak stellen. Hiermee willen we mensen mobiliseren om zo de druk op te voeren om dingen te veranderen in het bedrijfsleven en de politiek. Hiervoor hebben we meerdere instrumenten.”

Welke instrumenten dan?

“Online mobilisatie is ons grootste instrument. Via online petities creëren we aandacht, bijvoorbeeld het verlagen van de btw op groente en fruit. Uit mijn ervaring in de politiek weet ik op voorhand al dat het indienen van zo’n petitie met 125.000 handtekeningen meer zoden aan de dijk zet dan het sturen van een brief aan de minister. Daarnaast initiëren wij ook onderzoek. Zo hebben we recent aangetoond dat bepaalde verf op gerecyclede verpakkingsmaterialen giftige stoffen bevatten die terechtkwamen in het voedsel. Ook zetten wij juridische stappen als reclame-uitingen misleidend zijn, bijvoorbeeld bij de Reclame Code Commissie.”

“Er is op dit moment een fuik waar consumenten in terechtkomen die wordt gecreëerd door de macht en lobby van de voedselindustrie”

Hoe ziet een campagne van jullie er van begin tot eind uit?

“In de praktijk kan een campagne op meerdere manieren starten, bijvoorbeeld via een consument of een klokkenluider die een melding doet bij ons Meldpunt Misleiding. Op deze manier zijn wij ook geïnformeerd over de giftige verpakkingsmaterialen. Omdat deze melding heel gedetailleerd en goed onderbouwd was, hebben wij de verpakkingen laten testen. Om de urgentie van deze kwestie duidelijk te laten blijken, kozen wij ervoor de tests uit te laten voeren op verpakkingen met babyvoeding. De resultaten publiceerden wij vervolgens en vertaalden we door naar de andere landen waar Foodwatch actief is.”

“Een andere dwarsstraat voor de start van een campagne zijn de Woo-verzoeken (Wet open overheid) die wij jaarlijks indienen bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Een analyse van deze informatie leidde tot een publicatie over pesticideresten in voedsel. Verder ligt dit jaar voor ons de focus op inflatie, maar we moeten ook flexibel zijn en reageren op de actualiteiten.”

Wat is de ambitie van Foodwatch?

“Foodwatch heeft een paar basisovertuigingen. Van het credo ‘Verbeter de wereld, begin bij jezelf’ moet ik niets hebben. Het is aan de overheid om onze gezondheid te waarborgen en te beschermen door het bedrijfsleven in te perken. Er is op dit moment een fuik waar consumenten in terechtkomen die wordt gecreëerd door de macht en lobby van de voedselindustrie. Ik vind bijvoorbeeld ook dat de schuld voor obesitas moet komen te liggen waar deze hoort, en dat is niet alleen bij de consument. Foodwatch heeft de ambitie om de lobby bloot te leggen, maar ook het tekort aan wetenschappelijke onderzoekscapaciteiten. Dit laatste zorgt ervoor dat politici eenzijdig en te beperkt worden geïnformeerd.”

Waarom is Foodwatch belangrijk?

“We hebben een toegevoegde waarde in het veld. Consumentenorganisaties als de onze zijn er namelijk niet. We zijn onafhankelijk, ontvangen geen subsidies en daardoor kunnen we echt kritisch zijn. We komen op voor de consumentenbelangen en willen de voedselomgeving als geheel laten zien.”

Kun je wat vertellen over de lobbyrol van Foodwatch bij de Nederlandse overheid?

“In principe zijn wij geen echte lobbyorganisatie. We voeren acties uit op straat en zijn daarmee zichtbaar, maar we nemen geen deel aan overlegstructuren in Den Haag. Dat willen we ook niet, omdat dit onze vrijheid beperkt en ons daarmee meer hindert dan vooruithelpt. We gaan wel op bezoek bij Kamerleden en leveren bijvoorbeeld input voor nieuwe voorstellen op het gebied van gezonde voeding of schadelijke stoffen. Onze petities bieden we direct aan bij bewindslieden. De afgelopen maanden liep de verkiezingscampagne ‘Haal die bende van ons bord!’ waarbij Foodwatch de regering oproept een vijfpuntenplan op te nemen in het nieuwe regeerakkoord. De vijf punten hebben één grote gemene deler: het recht van ons allemaal op eerlijk, veilig en gezond voedsel.”

Een van jullie campagnes is het Gouden Windei. Wat houdt deze campagne in?

“Dit is een van de bekendere campagnes voor het meest misleidende voedselproduct, maar binnen de organisatie stellen we ons soms wel de vraag wat we hier nu eigenlijk mee bereiken. De Nederlandse en ook de Europese wet stelt dat misleiding niet toegestaan is. Maar wat misleiding in de praktijk precies inhoudt, is aan interpretatie onderhevig. We zien verschil in het soort misleiding.”

“Wees je bewust van wat je eet, maar ook dat je in het keuzeproces een kant op gemanipuleerd wordt”

Noem eens wat op

“Bijvoorbeeld de belofte dat een product een cholesterolverlagende werking heeft terwijl dit niet zo is. Dit is strafbaar. Daarnaast zijn er producten met de zogeheten ‘lokingrediënten’. Denk aan een verpakking waarop prominent een banaan staat afgebeeld, waarbij de feitelijke ingrediënthoeveelheid te verwaarlozen is. Dit zijn typisch voorbeelden waarvan Foodwatch zegt dat dit niet eerlijk is en aan de kaak moet worden gesteld. Onze boodschap aan de consument is dan ook: weet wat je eet en kijk bewust naar een etiket.”

En het Gouden Windei helpt daarbij?

“Bedrijven nomineren via Het Gouden Windei is heel effectief gebleken en we denken ook dat deze campagne een effect heeft gehad op de mate van misleiding. De afgelopen tien jaar zien we een dalende trend. Wij denken dat dit komt omdat bedrijven weten dat ze in de gaten gehouden worden. Binnen Foodwatch denken we nu na over een verdiepingsslag en die zit wat ons betreft in de beperkte overheidssancties. Daarom zijn we gestart met een nieuwe petitie die gaat over strafbaarstelling van misleiding, maar ook over het verhalen van schade voor de duur van de overtreding.”

Op jullie website staan ook verwijzingen naar Foodwatch in het buitenland. Hoe zit dat?

“Foodwatch is opgericht in Duitsland in 2002 naar aanleiding van de BSE-crisis. Destijds was er ook een soort Gouden-Windeiverkiezing, waarbij voedselproducenten met de meest misleidende voedselproducten verkozen werden. Het Nederlands televisieprogramma Kassa vroeg toen om in Nederland een soortgelijke verkiezing te houden en daaruit is in 2011 de Nederlandse tak ontstaan. In de periode daarna is Foodwatch ook in Frankrijk en recent in Oostenrijk gestart. Daarnaast hebben wij ook een contactpersoon in Brussel die alert is op de politieke ontwikkelingen daar. De hele organisatie bestaat op dit moment uit ongeveer zestig personen.”

Wat kunnen auditors leren van Foodwatch als het gaat over misleiding en fraude op het gebied van voeding en gezondheid?

“Ik zou eigenlijk willen zeggen, kritisch zijn, maar dat zijn jullie beroepsmatig natuurlijk al. Geloof nooit meteen wat je ziet. Ik was onlangs spreker op het Fraude Film Festival en daar werd de film Food Fraud: an organized crime vertoond. Een film over fraude met onder andere olijfolie, waarbij een niet-bestaande fabriek op de verpakking vermeld stond. Blijf daarom kritisch op processen en vraag je af welke belangen er spelen. En als iets te mooi is om waar te zijn, dubbelcheck het dan.”

Wat is het belangrijkste inzicht dat je onze lezer wil meegeven?

“Als het gaat om eten: weet wat je eet. Wees kritisch. Ongezond eten is niet per se erg, zolang je maar weet dat het ongezond is. Wees je bewust van wat je eet, maar ook dat je in het keuzeproces een kant op gemanipuleerd wordt. Je eigen mening staat niet zo vast als je misschien denkt. Zo toonden wij bij de Keuringsdienst van Waarde onlangs aan dat de keurslager ook ‘plofkip’ verkoopt, terwijl de consument denkt: het is duur, dus het zal wel goed en eerlijk zijn.”