“Begin er gewoon niet aan!”

Een kop boven een recent nieuwsbericht: ‘Artsen waarschuwen: vapen is veel verslavender en schadelijker dan gebruikers denken.’ De Nederlandse overheid en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) streven naar een rookvrije en gezonde generatie in 2040. De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) levert hieraan een belangrijke bijdrage. Een gesprek met Pieter Rijswijk van de NVWA.

Om te beginnen, wie is Pieter Rijswijk?

“Ik ben opgeleid als gezondheidswetenschapper en werk als coördinerend specialistisch inspecteur Alcohol, Tabak en Experiment Gesloten Coffeeshopketen bij de NVWA. Dat betekent dat ik regie voer over het toezicht als het bijvoorbeeld gaat over vapes en e-liquids. Aan de Hogere Agrarische School heb ik levensmiddelentechnologie gestudeerd en in 2011 behaalde ik een master in Gezondheidswetenschappen aan de Universiteit van Maastricht.”

Wat is vapen eigenlijk en wat zijn de verschillen tussen vapes en sigaretten?

“Vapen is het roken van een e-sigaret waarin een vloeistof wordt verdampt. Dit kan een vloeistof met of zonder nicotine zijn. De vloeistoffen kunnen specifieke smaken bevatten, bijvoorbeeld unicorn, cola en appeltaart. De producten waar sigaretten en vapes van gemaakt worden zijn natuurlijk verschillend (tabak versus vloeistof als hoofdbestanddeel). Sigaretten bestaan ook al veel langer, evenals de regelgeving voor sigaretten. Aanvankelijk was er nog geen regelgeving voor vapes en moest de NVWA dus verschillend handelen als het ging om sigaretten of vapes. Gaandeweg is de regelgeving voor vapes opgezet en van kracht geworden en is er dus minder verschil in regels en hoe de NVWA (juridisch) acteert.”

“Om te voorkomen dat jongeren beginnen met roken, is het van belang dat ze opgroeien in een rookvrije omgeving. Daarom is het verboden om in de horeca en op schoolpleinen te roken”

Welke rol heeft de NVWA?

“De NVWA ziet onder andere toe op de veiligheid van voedsel en consumentenproducten en werkt in opdracht van het ministerie van VWS. Vanuit dit ministerie is en wordt beleid gemaakt om in 2040 tot een rookvrije en gezonde generatie te komen. Dit betekent dat jongeren niet meer roken en maar maximaal 5% van de volwassenen nog rookt. Om te voorkomen dat jongeren beginnen met roken, is het van belang dat ze opgroeien in een rookvrije omgeving. Daarom is het verboden om in de horeca en op schoolpleinen te roken.”

Dat staat in de wet?

“Het beleid is verankerd in de Tabaks- en rookwarenwet. De NVWA levert een belangrijke bijdrage in het nastreven van dit beleidsdoel door te controleren of ondernemers zich houden aan deze wet. Omdat het ministerie en de NVWA dit doel niet alleen kunnen bereiken, zijn er andere partijen betrokken zoals gemeenten, maatschappelijke organisaties en zorgverzekeraars. De NVWA maakt daarnaast gebruik van de uitkomsten van de onderzoeken uitgevoerd door het Trimbos-instituut. Als uit onderzoek blijkt dat bepaalde producten of locaties meer in trek zijn, kan de NVWA besluiten daar meer aandacht aan te geven.”

Staan jullie in contact met marktpartijen?

“Ja, we hebben overleg met marktpartijen, maar we moeten daar voorzichtig en enigszins terughoudend in zijn. Het kan bijvoorbeeld gaan over wanneer wet- en regelgeving in werking treedt of over de te gebruiken handhavingsmethode. Als overheid mogen we ons niet laten beïnvloeden door partijen in deze markt met een bepaald (financieel en) tegenstrijdig belang. Het kaderverdrag van de World Health Organisation (WHO) over tabaksontmoediging – dat Nederland ondertekend heeft – is een verdrag om het tabaksgebruik te bestrijden en heeft als een van de doelen het lobbywerk door de tabaksindustrie tegen te gaan.”

Wat regelt de Tabaks- en rookwarenwet?

“In de Tabaks- en rookwarenwet staan regels over tabaks- en aanverwante producten en roken. Daar vallen vapes (of e-sigaretten) en e-liquids (navulvloeistoffen) ook onder. Deze wet regelt het rookverbod, het reclameverbod, de leeftijdsgrens van achttien jaar bij verkoop aan jongeren, de samenstelling en etikettering van de producten, et cetera. De overheid ontmoedigt daarmee roken en beschermt niet-rokers tegen meeroken.”

Binnenkort worden bepaalde smaakjes definitief verboden toch?

“Dat klopt. Vanaf 1 januari 2024 mogen vapes en e-liquids geen smaakje meer bevatten (anders dan een tabaksmaak). Uit onderzoek is namelijk gebleken dat smaakjes het voor vooral jongeren aantrekkelijker maakt om te (gaan) vapen. Smaakjes als mojito, hazelnootpasta en aardbeienijs zijn dus niet meer toegestaan. Ondernemers krijgen tot deze datum de tijd om hieraan te voldoen.’”

Aan welke eisen moeten vapes en e-liquids nog meer voldoen?

“Vapes en e-liquids moeten aan specifieke producteisen voldoen. Voor een vape is dat bijvoorbeeld dat deze een consistente dosis nicotine afgeeft bij gebruik onder normale omstandigheden, een patroon of reservoir een volume heeft van maximaal 2 ml en dat de sluiting kindveilig is. Aan e-liquids zijn eisen gesteld zoals maximaal 20 mg/ml nicotine per e-liquid, een kindveilige sluiting, welke smaakstoffen er gebruikt mogen worden en een navulverpakking met een volume van maximaal 10 ml. Voor beide producten zijn er specifieke regels voor de verpakking en de te vermelden gezondheidswaarschuwingen.”

“We hebben afspraken met social-mediabedrijven om accounts waarop producten verkocht worden en accounts van vloggers die reclame maken voor vapes te blokkeren en te verwijderen”

Dat is het?

“Nee, daarnaast moeten alle producten zes maanden voordat ze aangeboden worden, geregistreerd worden bij de overheid in het zogenaamde Common Entry Gate Systeem. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) verzamelt en verwerkt die informatie. Producenten, importeurs en groothandelaren moeten van alle merken en typen tabaksproducten en aanverwante producten een lijst indienen. Dit moet ook van de emissieniveaus en de ingrediënten, de jaarlijks verkochte volumes per merk en type en de uitgevoerde marktonderzoeken. De NVWA houdt in samenwerking met het RIVM toezicht op deze registratie.”

Op wie houden jullie toezicht?

“Het onderzoek en het toezicht van de NVWA op vapes en e-liquids richt zich onder andere op de verkoopkanalen van deze producten. Fysiek zijn dat producenten, importeurs, groothandels en winkels, digitaal zijn dat de online webwinkels en via social media. Als verkoper mag je geen vapes en e-liquids aan minderjarigen verkopen, mag je er geen reclame voor maken (sponsoring is ook verboden) en mag je deze producten niet uitstallen.”

Online verkoop, mag dat nog?

“Sinds 1 juli 2023 mogen vapes niet langer online verkocht worden (verbod op verkoop op afstand), dus daar treden we tegen op als we dat signaleren. We hebben afspraken gemaakt met social-mediabedrijven om accounts waarop producten verkocht worden en accounts van vloggers die reclame maken voor vapes te blokkeren en te verwijderen. Daarnaast proberen we deze bedrijven te activeren om proactiever met deze problematiek om te gaan, bijvoorbeeld door op eigen initiatief posts te verwijderen. Op 3 november 2023 heeft het kabinet besloten om in 2024 een registratieplicht op te leggen voor verkooppunten van tabak en rookwaren (zoals vapes). De registratieplicht is bedoeld om extra zicht te houden op het aantal verkooppunten.”

En de producenten?

“Ons toezicht is zeker ook gericht op de ‘bron’, dit is namelijk efficiënter en effectiever. Als producenten geen vapes en e-liquids meer produceren die niet aan de producteisen voldoen, dan is – in theorie – alleen nog toezicht nodig op de verkoop waarbij het dan vooral gaat om de leeftijdsgrens, het reclameverbod en het uitstalverbod. We zien ook toe op importeurs, aangezien het merendeel van de in Nederland aangeboden vapes en e-liquids in het buitenland gefabriceerd worden.”

Hoe houden jullie toezicht?

“Of producenten, importeurs en verkopers zich houden aan de regels voor vapes en e-liquids (zoals opgenomen in de Tabaks- en rookwarenwet), daarvoor voeren wij zowel aangekondigde als onaangekondigde inspecties uit bij bedrijven. Zoals eerder aangegeven starten we risicogericht, vaak bij de grotere ondernemingen in het begin van de keten (de producenten en importeurs). Bij importeurs richt een inspectie zich op de vraag of de geïmporteerde producten aan de Nederlandse eisen voldoen. We gaan op zoek naar de ingrediënten en eventuele additieven op basis van bemonstering en met behulp van (de laboratoriumfaciliteiten van) het RIVM.”

“Als ondernemers de regels overtreden kunnen we een boete of een andere maatregel opleggen conform het interventiebeleid”

Werken bedrijven altijd mee?

“Bedrijven waar een inspectie wordt uitgevoerd zijn wettelijk verplicht om mee te werken en om de gevraagde informatie aan te leveren. Het inspectieteam kan meerdere specialisten bevatten, zo kan een specialist onderzoek doen naar de bedrijfsadministratie, als onderdeel van de gehele inspectie. Als blijkt dat een ondernemer niet voldoet aan alle eisen, dan bestaat de kans dat we daar opnieuw onderzoek gaan uitvoeren. Daarnaast kunnen we de onderneming op een andere manier blijven volgen, bijvoorbeeld op basis van binnengekomen meldingen.”

Meldingen?

“Indien mensen een overtreding zien of constateren hopen we dat zij een melding doen. Meldingen van bijvoorbeeld ouders kunnen aanleiding zijn om (opnieuw) een gerichte inspectie te starten. Ook een melding van de politie kan een overweging zijn om een onderzoek op te zetten. Dit geeft de NVWA tevens informatie op basis waarvan risicogericht toezicht uitgevoerd en bijgestuurd kan worden. Meldingen kunnen via de website van de NVWA doorgegeven worden. Een melding kan anoniem of zelfs zonder contactgegevens achter te laten, dus dat mag geen drempel zijn.”

Wat doen jullie bij overtredingen?

“Als ondernemers de regels overtreden kunnen we een boete of een andere maatregel opleggen conform het interventiebeleid. Een andere, vaak effectieve maatregel is een last onder dwangsom. Je kunt dit als een herstelsanctie zien gericht op het beëindigen van een overtreding. Concreet dient de ondernemer voor een bepaalde datum de vapes en/of e-liquids terug te halen en/of te vernietigen. Als dit niet (tijdig) wordt opgevolgd, wordt de dwangsom verbeurdverklaard en moet de ondernemer deze alsnog betalen.”

Waar kunnen consumenten zelf op letten?

“Laten we vooropstellen dat niet vapen (of roken) gezond(er) is, dus begin er gewoon niet aan! Maar als mensen niet willen of niet kunnen stoppen met vapen, dan adviseer ik altijd vapes en e-liquids te kopen bij een Nederlandse winkel. Deze winkels mogen alleen producten verkopen die voldoen aan de strenge Nederlandse wetgeving en staan bovendien onder toezicht van de NVWA. Op het product moet een gezondheidswaarschuwing staan in het Nederlands. Is dat niet het geval, dan is het product niet primair voor de Nederlandse markt geproduceerd. Buiten de Europese Unie kunnen andere en minder strenge eisen gesteld zijn aan deze producten. Verder is het verstandig om de bijsluiter en de gebruiksaanwijzing te lezen en waar nodig op te volgen. En een laatste tip, kijk eens op de website van de NVWA!’