Andere metaforen

‘PAS OP! HIER WAAK IK’. Een tekst doorgaans visueel ondersteund met een herdershond. Ziet u het al voor zich: de auditor als herdershond?

Wanneer ik ‘thuisthuis’ in het noorden van ons land ben, wandel ik graag rondom Garnwerd, het dorp waar ik vandaan kom. Een ronde van goed anderhalf uur met prachtig uitzicht op het vlakke Reitdiepdal. Het verschil met de Randstad – waar ik nu woon – is overduidelijk: je kijkt meer om je heen en des te meer valt je op. Zo ook het volgende. Bij veel huizen, zeker die met een aanzienlijke lap grond erbij, zie je een bord met de hierboven genoemde tekst veelvuldig: op een hek, op de schuurdeur, of achter het raam. Of het zo is? Je kunt er maar op een manier achter komen, allicht. Een ding is zeker: het schrikt mij af.

Voor intimi zal het geen verrassing zijn: ik ben doodsbang voor honden. Al van kinds af aan. Er was namelijk een waakhond in ons dorp die niet bepaald kindvriendelijk was ingesteld, opgevoed, afgericht; geef het beestje een naam. U kunt zich dan ook voorstellen hoe groot mijn verwondering – en ook wel verbazing – was, toen ik grofweg vier jaren geleden op een artikel stuitte waarin nauwgezet werd onderbouwd dat interne auditoren dikwijls als waakhonden werden beschouwd (Roussy, 2013). Het is een veelgebruikte metafoor voor onze beroepsgroep, zo leerde ik toen. Het krachtige beeld dat daaronder ligt, is evident: we moeten onze organisaties beschermen. Dat is immers waarom je een waakhond neemt: je erf beschermen tegen ongewenste bezoekers.

Deze logica is sterk en zien we tegenwoordig nog steeds terugkeren in onze beroepspraktijk. Denk aan vergelijkbare termen als politieagent, toezichthouder, het ‘vingertje’, et cetera. En die termen zien we ook internationaal terug. Zo stelt het moederbedrijf van onze beroepsorganisatie in het visiedocument dat veel interne auditoren zichzelf (?!) zien als politieagenten (IIA Global, Vision 2035). In datzelfde visiedocument stellen de opstellers dat een ander beeld nodig is voor de relevantie en effectiviteit van de interne auditor: die van een strategisch – en niet langer alleen trusted – adviseur.

Het moge duidelijk zijn dat mij de mening is toebedeeld dat de interne auditor geenszins als waakhond is bedoeld, noch zo moet worden gezien. Enige bezinning is daarom op zijn plaats. We zien daarom ook dat men langzamerhand van die onderliggende logica afscheid wil nemen. Een van de meest evidente uitingen daarvan was de heruitgave van het alom bekende drie-lijnenmodel, dat we – onder meer vanwege deze reden – niet langer een drie-verdedigingslijnenmodel meer noemen. En die verschuiving valt ook ter goeder zin te verdedigen in relatie tot de taak- en rolopvatting van de interne auditor. Een te enge opvatting daarvan kan de effectiviteit van de functie, en de lust c.q. queeste tot strategisch adviseur, hinderen. Een criticus zou kunnen beweren dat dit een louter semantische verschuiving is. Echter, ik veronderstel dat taal mede bepaalt wat wel en niet mogelijk is: ‘words create worlds’. 

Het is juist mede deze discussie die onder andere Rainer Lenz (2022) bewoog naar een zoektocht voor alternatieve metaforen voor de interne auditfunctie. Hij kwam uit op de ‘tuinier van goed bestuur’ (zoals ik ‘gardener of governance’ vertaal naar onze Nederlandse context). De huiselijke metafoor blijft in stand; het is aanspreekbaar. Maar veel krachtiger toont het dat de auditor ook kan helpen creëren én dat continue aandacht nodig blijft. Het geeft bovendien blijk van een ambacht. Een tuinier hoeft immers niet afgericht te worden. En afschrikking? Dat is aan anderen besteed: daar weet de vogelverschrikker wel raad mee!