Waarom corruptie vrouwen harder raakt

De topvrouw en executive director bij Transparency International Nederland wordt ook weleens ‘Miss NO’ genoemd vanwege haar compromisloze houding ten opzichte van corruptie. Lousewies van der Laan zet zich wereldwijd in tegen corruptie én gelooft met heel haar hart in gelijkwaardigheid. Maar wat schuilt er achter die tomeloze inzet? Ze vertelt openhartig over haar missie, drijfveren en toekomstvisie.

Wat betekent het voor jou om een topvrouw te zijn?

“Voor mij draait dat om meer dan alleen leiderschap. Het is laten zien waar ik voor sta en wat ik wil veranderen in de wereld. Ik wil onrecht zichtbaar maken, bestrijden én zorgen dat iedereen gelijke kansen krijgt. We komen uit een tijd waarin vrouwen geen stemrecht hadden en geen eigen bankrekening konden openen. Gelukkig is er sindsdien heel wat verbeterd, maar we zijn er nog lang niet. Een topvrouw is in mijn ogen iemand die niet opgeeft, maar actief meewerkt aan meer gelijkwaardigheid en integriteit. Op de werkvloer en in de samenleving.”

Waar staat Transparency International voor?

“Transparency International Nederland is een vereniging met betrokken leden die samen werken aan een wereld zonder corruptie. We richten ons niet alleen op overheidsdiensten en de politieke arena, maar ook op het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties én burgers. Ons hoofddoel? Een samenleving waar integriteit, transparantie en verantwoording centraal staan.”

“Integriteit en transparantie in de politiek en het openbaar bestuur is altijd een speerpunt voor ons. Wie macht heeft, moet controleerbaar zijn”

Wat staat er de komende tijd op de agenda?

“De komende tijd richten we ons op drie belangrijke thema’s. Samen met het bedrijfsleven kijken we hoe we integriteit in de zakenwereld kunnen bevorderen. Dan gaat het bijvoorbeeld om het wegsluizen van oneerlijk verkregen geld, soms verdiend met veel schade aan mensen, economie of natuur. Nederland heeft een grote en internationale financiële sector, het aanpakken van illegale geldstromen bij ons kan een enorm verschil maken voor de hele wereld. Integriteit en transparantie in de politiek en het openbaar bestuur is altijd een speerpunt van ons.”

Waarom is dat zo belangrijk?

“Wie macht heeft, moet controleerbaar zijn. Daar zijn goede mechanismen voor nodig en Nederland doet het daar minder goed dan je zou denken. Terwijl dit essentieel is voor de rechtsstaat en democratie. Maar integriteit in het bedrijfsleven en de politiek kun je niet los zien van hoe de samenleving denkt over integriteit. We richten ons dus ook op onderzoek en educatie om te komen tot een ‘speak up’-cultuur waarin mensen zich uitspreken als ze misstanden zien, bijvoorbeeld op de werkvloer. Bij al die dingen kijken we ook goed naar de rol die nieuwe technologieën spelen. Want dat levert in snel tempo nieuwe bedreigingen op als het gaat om kwaadwillendheid, maar aan de andere kant ook nieuwe kansen voor corruptiebestrijding.”

Wat motiveert jou elke dag in je werk?

“Het besef dat onrecht en ongelijkheid nog steeds aan de orde van de dag zijn. Of het nu gaat om illegale houtkap, machthebbers die publiek geld stelen terwijl de bevolking arm blijft, of niet-nageleefde bouwvoorschriften waardoor aardbevingen extra verwoestend zijn. Wat ik ook zie is dat slachtoffers van corruptie vaak individuen of groepen zijn die te maken hebben met een ongelijk speelveld. Helaas zijn dat toch ook vaak vrouwen. Zelfs Nederland loopt hierin achter, met vrouwen die minder verdienen voor hetzelfde werk, een dalende inkomenstrend voor vrouwen met kinderen en andere sociale stigma’s. Als ik ook maar een klein beetje kan bijdragen aan het oplossen hiervan, sta ik ’s ochtends graag op. Ik zie mezelf als onderdeel van een collectief dat streeft naar een rechtvaardige, veilige en duurzame toekomst voor iedereen.”

Welke eigenschappen hebben jou geholpen om succesvol te worden?

“Doorzettingsvermogen, optimisme en een flinke dosis nieuwsgierigheid. Daarnaast durf ik ‘nee’ te zeggen als iets niet klopt, wat me weleens de bijnaam ‘Miss NO’ heeft opgeleverd. Ik ben recht door zee, dat betekent dat ik altijd integer wil blijven, ongeacht de druk die er is. Verder helpt een grote betrokkenheid bij maatschappelijke thema’s zoals corruptiebestrijding en mensenrechten me om gefocust te blijven op wat echt belangrijk is.”

Wat is de belangrijkste beslissing geweest die je carrière heeft gevormd?

“Dat was waarschijnlijk de keuze om me daadwerkelijk in te zetten voor de bestrijding van corruptie en onrecht. Ik zag hoe vaak er weggekeken wordt door mensen en organisaties: ‘Ik ga er niets van zeggen, want er gebeurt toch niets mee.’ Het moment dat ik besloot daar niet meer in mee te gaan, maar actief bij te dragen aan een oplossing heeft mijn hele loopbaan gekleurd. Daardoor ben ik uiteindelijk terechtgekomen bij organisaties waar ik die strijd ook professioneel kan voeren.”

Op welke keuze in je carrière ben je het meest trots?

“Dat ik de stap heb gezet naar Transparency International. Als je denkt aan mensenrechten, welvaart of klimaat, dan zijn er veel organisaties die misschien meer sexy zijn, maar wat vooruitgang vaak echt in de weg staat is corruptie. Dat is het gif in de samenleving dat alles slechter maakt als het de kans krijgt. De maatschappij weerbaar maken tegen corruptie is misschien minder zichtbaar dan jezelf vastplakken aan de snelweg, maar ik ben ervan overtuigd dat dit de meest effectieve manier is om echt iets ten goede te veranderen.”

“Toen ik nog jong en veelbelovend was, waarschuwden zoveel vrouwen mij dat dat glazen plafond er echt is. Ik dacht: dat kan toch niet echt bestaan. Nu weet ik wel beter”

Als je één ding in je loopbaan opnieuw kon doen dan…?

“Ik zou eerder een sterk vrouwennetwerk hebben opgebouwd. In het begin onderschatte ik de waarde daarvan. Toen ik nog jong en veelbelovend was, waarschuwden zoveel vrouwen mij dat dat glazen plafond er echt is. En dat je er vaak meerdere keren tegenaan knalt voor je écht doorhebt hoe sterk die barrière is. Toen dacht ik nog: dat kan toch niet echt bestaan. Een aantal ervaringen later weet ik wel beter. En in deze netwerken merk je dan dat andere vrouwen in heel andere organisaties ook op dezelfde obstakels stuiten. Die verbondenheid geeft steun.”

Welke obstakels ben je tegengekomen in jouw leiderschap, en hoe heb je die overwonnen?

“Ik heb gemerkt dat in het old boys network vaak deuren dicht blijven voor vrouwen. Of dat een kritische vrouw wordt gezien als lastig in plaats van professioneel. Door verbondenheid met andere vrouwen en gelijkgestemden, onder meer via netwerken en mentorschappen, heb ik geleerd dat je samen sterker staat. Daarnaast heeft het me geholpen om zelfvertrouwen te ontwikkelen en niet bang te zijn voor de reacties van mensen die niet willen veranderen.”

Wat zie jij als de belangrijkste uitdagingen voor vrouwelijke leiders?

“Ten eerste is er nog altijd de ongelijke verdeling van zorgtaken en financiële risico’s, bijvoorbeeld rond pensioenopbouw. ‘Een goede meid is op haar toekomst voorbereid’, was de slogan. Maar de realiteit is dat vrouwen met kinderen flink achteropraken in inkomen of stoppen met werken. Daardoor hebben zij een gat in hun pensioenopbouw. Daarnaast worden vrouwen vaak harder afgerekend op fouten. Het doorbreken van genderstereotypen is een grote uitdaging, net als zorgen voor een werkomgeving waar seksueel overschrijdend gedrag niet wordt getolereerd.”

Wat is jouw tip aan vrouwelijke leiders?

“Dit antwoord verwacht je waarschijnlijk niet. Maar mijn tip is echt: kies een goede partner. Het is zo belangrijk om iemand naast je te hebben die dingen samen wil doen. Die echt trots is als je een succes behaalt en die zich niet bedreigd voelt. Iemand die shinet als jij shinet. Voor je professionele welzijn is het belangrijk dat je elkaar een eerlijke spiegel voorhoudt en elkaar scherp houdt.”

Welke boodschap wil je meegeven aan de volgende generatie leiders?

“Blijf trouw aan je eigen integriteit en wees niet bang om de vinger op de zere plek te leggen. De wereld is complex, maar als je samenwerkt en blijft zoeken naar échte oplossingen kun je het verschil maken. Laat je niet tegenhouden door oude structuren, pionier en bouw nieuwe netwerken. Heb het lef om verantwoordelijkheid te nemen, want eerlijke oplossingen komen niet vanzelf. En misschien wel het allerbelangrijkste: steun elkaar als vrouwen en mannen in het streven naar een rechtvaardige, duurzame samenleving.”

Hoe kunnen wij auditors bijdragen?

“Vergeet niet steeds opnieuw uit te leggen waaróm je doet wat je doet. Waarom zijn integriteit en afrekenbaarheid zo belangrijk? Als je er dagelijks mee bezig bent, lijkt het op een gegeven moment vanzelfsprekend, maar dat is het niet voor de meeste mensen. Zorg dat de link helder is tussen integriteit en het succes van een missie, een organisatie of een land. Dat is de beste manier om bij te dragen aan een cultuur van integriteit. Auditors kunnen daar enorm bij helpen, zowel binnen organisaties als daarbuiten. Samen met de wetenschap, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties kunnen ze ervoor zorgen dat integriteit overal gaat leven: van kleine en grote bedrijven tot voetbalkantines en kerken. Zo bouwen we met zijn allen aan een transparante cultuur waarin corruptie geen kans krijgt.”